We maken een wandeling over het eiland van Brienenoord. Het eiland heeft een nieuw gezicht gekregen. De ‘make over’ heeft bijna twee jaar geduurd. Een hoge heuvel is veranderd in een waterplas, een wilde jungle is herschapen in een lagune. Ook aan de west- en de oostkant van het eiland is hard gewerkt.
Het is een nieuw hoofdstuk van een eiland dat al zo’n lange geschiedenis kent.
Het eiland (21 ha groot) is ontstaan op een zandplaat in de Nieuwe Maas voor IJsselmonde. Het ontleent zijn naam aan Baron van Brienen die het in 1847 kocht en er samen met zijn zoon een zalmvisserij vestigde. Het Kralingseveer was van 1850 tot 1927 het centrum van de zalmvisserij.
Na de zalmvisserij kwam er een machinefabriek, die in de jaren dertig failliet ging. Al spoedig verrezen daarna de clubhuizen de Arend en de Zeemeeuw. Deze vingen hier de bleekneuzen uit de Afrikanerwijk en de Hillekop op. In de oorlog stonden de Duitsers toe dat er een volkstuincomplex kwam. De Duitsers gingen en de volkstuinders bleven. Pas sinds 1980 is het eiland openbaar en kan er vrij gewandeld worden.
Op het eiland ligt een bouwdok uit de jaren zestig dat is overgebleven na de bouw van tunnelstukken voor de metro. In 2005 is het bouwdok deels opgevuld met grond die vrijkwam bij het graven een waterberging in het Zuiderpark. Nu is er een prachtige steiger in aangelegd en kun je er genieten van het waterleven.
Onder de Brienenoordbrug deelt een slingerende getijdegeul deze oostelijke punt van het eiland in tweeën. Twee keer per dag perst het water zich door deze geulen, recent nog uitgebreid met een waterkom en uitkijkpunt op de plaats waar een jaar geleden nog een hoge heuvel was. Hier is de ontwikkeling van de zoetwatergetijdennatuur goed te volgen.
Ook van recente datum is de Buitenplaats van Brienenoord. Met gebruikmaking van materialen de afgebroken clubhuizen is een nieuw modern gebouw neergezet. De Buitenplaats Brienenoord is een doe-, maak- en speelplek voor alle leeftijden. Ze zijn op vrijdag en zaterdag geopend voor lunch en drankjes.
De Schotse Hooglanders zijn in het gebied terug. De drie lagen uitgeteld vlak langs het pad te
herkauwen en trokken zich van de voetgangers die rakelings passeerden niets aan. Ze hadden wat
inhaalwerk gedaan. Want gedurende anderhalf jaar waren ze i.v.m. de werkzaamheden van het
eiland geweerd. Al het groen kon ongestoord uitbotten. Zonder ingrepen groeit het gebied dicht.
De afwisseling tussen dichtbegroeide ruimte en meer lichte plekken maken het gebied voor de natuur
en de mens interessant. Daar valt het meeste te beleven. Daar zien we de meeste soorten. Flora,
fauna en mensen gedijen bij afwisseling. Schotse Hooglanders zijn daarvoor de perfecte beheerders.
Maar het leefgebied van de Schotse Hooglanders is ingeperkt. Onder het regiem van het Zuid-Hollands landschap, dat tussen 2003 en 2020 het eiland beheerde, hadden ze het hele eiland ter beschikking met uitzondering van het Volkstuinencomplex.
Sinds 1 januari 2020 voert de gemeente Rotterdam het beheer en dat is te merken. Het beheer van het Zuid-Hollands landschap kenmerkte zich voornamelijk tot niets doen. Er werd niets aangeplant. De natuur kon zijn gang gaan.
De Schotse Hooglanders graasden en snoeiden en bepaalden daardoor wat waar kon groeien. Met de
tijd werd het gebied steeds gevarieerder en natuurlijker.
Maar in 2020 werd er ingegrepen. Het Eiland Van Brienenoord is onderdeel geworden van het Rondje Stadionpark, een route van vijf kilometer door IJsselmonde. Er kwam een brug bij en daarnaast een geasfalteerde route over het
eiland naar de andere brug. Ook werd het getijdegebied uitgebreid. Aan de oost- en westzijde van
het eiland kwam een aanslibzone. De gemeente Rotterdam toog met opgestroopte mouwen aan het
werk. Er werden bergen verzet. Een hoge heuvel aan de oostzijde werd afgegraven ten faveure van
uitbreiding van het getijdegebied. Aan de westzijde werd een nieuwe heuvel opgeworpen. De hoge
heuvel aan de oostzijde had zich dankzij het beheer van jarenlang niets doen ontwikkeld tot een
kleurrijke bloemenzee. Op de nieuwe heuvel krijgt de natuur geen kansen om zijn kunsten te tonen.
Want de hovenier heeft de mouwen op gestroopt en de heuvel met struiken en bomen beplant. Bij
elke boom staan drie paaltjes om hem overeind te houden.
En daar bleef het niet bij. Overal zijn bermen, hoekjes en gaatjes met bomen en struiken beplant. Voorkomen moest worden dat de natuur een eigen invulling zou geven. Sterker nog, op het westelijke deel van het eiland is om de
meer spontane natuur een hekwerk van kastanjehout geplaatst, met roosters in de doorgang. Dit
moet de Schotse Hooglanders buitensluiten om te voorkomen dat deze ruige, stoere binken het door
de hovenier zorgvuldig aangelegde groen op geheel eigenwijze in spontane natuur omtoveren.
Maar wie denkt dat het alom kommer en kwel is heeft het mis. Met de verbouwing zijn er
hoogteverschillen toegevoegd en dat zal velen aanspreken. Naast het Zuiddiepje is een brede
nevengeul gegraven. Hier zal de natuur zijn eigen invulling aangeven. In het getijdegebied zagen we
het werk van de bever. Drie pas aan geknaagde bomen; een stukje evenwichtskunst. Ze stonden als
vers geslepen potloden nog overeind. Maar morgen kan het weer anders zijn. Het eiland van
Brienenoord is nooit af.
De wandeling van 2.5 km, start bij de brug over het Hoendiep of bij de nieuwe Ben Schopbrug bij de Kreekse haven.
December 2021
Aart van Dragt
