Waar blijven de insecten in de winter?
Sander Elzerman
Zaterdag zat ik in het zonnetje op een terras toen ineens een Blinde Bij Eristalis tenax op mijn hand kwam zitten. Hij of zij was zich aan het opwarmen in de eerste zonnestralen van de nieuwe lente. Het was mijn eerste waarneming van een insect dit jaar. Wanneer de temperatuur weer langzaam stijgt worden ook steeds meer insecten actief. Waar komen die vandaan? En hoe brengen ze de winter door?
Citroenvlinder
Hoewel de naam anders doet vermoeden is de Blinde Bij geen bij (familie Apidae), maar een zweefvlieg (familie Syrphidae). Net als veel andere insecten krijgt de Blinde Bij energie uit zonnewarmte. De eerste zonnige dagen van het jaar met een temperatuur van enkele graden boven nul leveren daarom vaak de eerste meldingen van insecten op. Diverse soorten zweefvliegen, maar ook Honingbijen Apis mellifera (de echte bijen dus) kruipen in de herfst weg tussen de nerven van een boomschors of tussen de bladeren. Ze overwinteren dus als imago. Een imago is een volgroeid insect. Hommels (familie Apidae) doen dit ook. Alleen gaat het in dat geval met name om een bepaald deel van de populatie. Vooral de koninginnen overwinteren op deze manier. Zij haasten zich aan het begin van het vroege voorjaar naar een geschikte plek, waar ze een nieuwe kolonie kunnen gaan sticht
Lieveheersbeestjes (familie Coccinellidae) overleven de kou door dicht tegen elkaar aan te kruipen. Dit kan zijn in een natuurlijke holte van een boom of tussen stenen, maar het kan zomaar gebeuren dat u ze tegenkomt in uw schuur of kelder. Zolang het niet te vochtig is en niet te koud wordt vinden ze er een plekje. Het zijn vooral de jonge lieveheersbeestjes die de winter overleven. Ze worden ca. 1-1,5 jaar oud. De exemplaren die nu de winter overleven moeten dus weer zorgen voor een nieuwe generatie die de volgende winter tegemoet gaat.
Overigens is een koude winter beter dan een natte. Door vocht kunnen bacteriën en schimmels beter overleven, terwijl ze niet goed tegen de kou kunnen. Bacteriën en schimmels vormen een belangrijke doodsoorzaak voor rupsen en vlinders. De relatief koude winter van 2008-2009 is bijvoorbeeld één van de factoren geweest die ertoe heeft bijgedragen dat de dagvlinders in het voorjaar van 2009 het beter deden dan in 2008. Soorten als Citroenvlinder Gonepteryx rhamni, Dagpauwoog Aglias io (voorheen Inachis io) en Kleine Vos Aglias urticae, overwinteren als volgroeide vlinder. Op die manier kunnen ze profiteren van de vroeg bloeiende planten. Bovendien komen de eitjes uit in de periode met veel bladgroei. Daardoor kunnen hun rupsen genieten van sappig fris groen. Andere vlinders passen weer andere strategieën toe. Zo zijn er soorten die de winter doorbrengen als eitje, pop of rups. Ook veel kevers overwinteren als larve. In de grond, in vermolmd hout of composthoop proberen ze de ergste kou te vermijden. Laat dus gerust wat bladeren en takken in de tuin liggen, want daarmee vergroot u de kans dat u volgend jaar weer kunt genieten van die mooie vlinders en kevers.
Toch zijn niet alle insecten in een soort winterslaap of ruststand. U kent ze wel, de dansmuggen (familie Chironomidae) die op een mooie winterse dag boven de sloot dansen of een nachtvlinder die in het donker op de buitenlamp afkomt, terwijl het vriest. Een bekend voorbeeld van de laatste categorie is de Kleine Wintervlinder Operophtera brumata. Deze spanner (familie Geometridae) vliegt juist rond in de wintermaanden. Ze eten nauwelijks meer, maar zijn vooral op zoek naar een geschikte partner om mee te paren.
Over het leven van insecten tijdens de koude winterdagen is maar weinig bekend. Zo is pas sinds enkele jaren bekend dat Atalanta’s Vanessa atalanta en Noordse Winterjuffers Sympecma paedisca ook in Nederland overwinteren als imago. Er valt dus nog een hoop te ontdekken!
Lees ook: Hoe overleven insecten de winter.
