Nieuwe natuur op IJsselmonde
Sander Elzerman
Landschappelijke veranderingen op IJsselmonde
Van bruin-groene kaart naar rood-paarse kaart
Wie een blik werpt op de landkaart van 1990 en die vergelijkt met de huidige situatie ziet het direct: het eiland IJsselmonde begint steeds meer op één stad te lijken. Gedurende de afgelopen 25 jaar zijn complete woonwijken opgetrokken uit de voormalige landbouwgronden. Kort geleden sprak ik met een oudere vogelaar over de vogelsoorten die hij in zijn jeugd zag. Grauwe Klauwier, Steenuil, Geelgors, Grote Karekiet. Soorten waar menig IJsselmondse vogelaar tegenwoordig direct voor in de auto springt. Daarbij liet hij me ook een kaart zien van hoe het gebied er destijds uitzag. Het zal u niet verbazen; een wereld van verschil! Deze trend van voortdurende uitbreiding van de stedelijke omgeving heeft veel veranderingen meegebracht. In dit artikel ga ik nu even niet in op een somber verhaal over de achteruitgang en het verdwijnen van sommige soorten uit de omgeving. Er zijn namelijk ook gebieden aangewezen die een natuur/recreatieve functie krijgen. De ontwikkelingen die op dat vlak gaande zijn wil ik bespreken. Wat zijn de plannen voor de komende jaren? En welke landschappelijke veranderingen in het buitengebied kunnen we nog verwachten?
Natuureiland en zoetwatergetijdengebied
Eind 2011 werd een nieuw getijdengebied bij Hendrik-Ido-Ambacht en Zwijndrecht opgeleverd:Natuureiland Sophiapolder. Liepen er in de jaren negentig nog koeien in de weilanden op het eiland, nu foerageren tientallen steltlopers en andere watervogels op de slikplaten. De Grutto die hier vroeger broedde met enkele paartjes, is nu te vinden tijdens de doortrek van en naar Afrika. Afgelopen zomer berichtte de vogelwerkgroep al over de kustvogels die in de huidige inrichting een broedplek weten te vinden. De omvorming van de Sophiapolder was onderdeel van het Rijksprogramma ‘Ruimte voor de Rivier’. Klimaatverandering zorgt waarschijnlijk voor een toenemende hoeveelheid regen die in korte periodes zal vallen. Toevallig hebben we dit jaar met een dergelijk beeld al te maken. De zomer was grotendeels droog. In oktober viel juist binnen een paar dagen tijd evenveel regen als normaal gesproken in een hele maand. Om deze piekmomenten in de waterafvoer op te kunnen vangen is op verschillende plekken in Nederland buitendijks gebied omgevormd tot wateropvanggebieden.
De Crezéepolder is een ander project dat uitgevoerd is . Ook in deze polder is de rivierdijk doorgestoken (november 2016). De natuur heeft daarin vrij spel. Een spannende ontwikkeling die we de komende jaren op de voet gaan volgen. Duidelijk is wel dat de Crezéepolder samen met de Sophiapolder, de Boezems van Kinderdijk, de Kleine Zaag en het Stormpoldervloedbos een prachtige reeks stapstenen vormt voor watergebonden flora en fauna. De vogelwerkgroep is al jaren nauw betrokken bij dit project. De vogelwerkgroep telt al bijna 25 jaar de wintervogels in dit gebied. Hierdoor krijgen we een mooi beeld van de veranderingen die plaatsvinden. Sommige soorten verdwijnen, terwijl anderen komen.
Nieuwe kansen voor natuur: Waalbos
Naast buitendijkse natuurgebieden gebeuren ook in het binnendijkse deel enkele spannende ontwikkelingen. Het grootste project nabij Ridderkerk is namelijk de inrichting van het Waalbos. In 2011 is daarmee al een start gemaakt door het deel tussen de Lageweg en Kijfhoek in te richten als recreatiegebied. Verder werd ook in het oostelijke deel rondom de Rijksstraatweg al een deel ingericht en toegankelijk gemaakt voor recreanten. De laatste fase zal in het voorjaar van 2016 worden ingeplant.
De naam ‘Waalbos’ dekt overigens niet geheel meer de lading. De eerste plannen gingen inderdaad nog uit van een bos, maar dat is in de loop der jaren aangepast. In plats van veel bos bestaat het gebied meer uit van een half open landschap met bosschages en waterpartijen.
Blauwborst foto D.v.d.Spoel
Bij dergelijke herinrichtingsprojecten is het overigens interessant om ontwikkeling op de lange termijn te volgen. De meerjarige monitoring van de natuurwaarden geeft een beeld van de toe- en afname van de verschillende soorten. De natuur staat immers niet stil. Dat is mooi te zien in het Develbos bij Zwijndrecht. Kort na de aanleg was het grotendeels kaal met slechts hier en daar een struikje. Vogels als Graspieper en Blauwborst konden hiervan profiteren. In de loop der tijd kwamen steeds meer struiken tot ontwikkeling en begonnen de aangeplante bomen hoger te worden. Sprinkhaanzanger, Roodborsttapuit en Grasmus vinden dit prima. Op diverse plekken in het gebied kon je deze soorten aantreffen. Inmiddels verlaten deze soorten langzaam het gebied. Het struweel wordt te hoog en de bomen beginnen op een bos te lijken. Het gebied krijgt langzamerhand een parkachtig karakter. Kenmerkende soorten voor dit type landschap, zoals Tjiftjaf, Vink en Houtduif, zijn hier dan ook steeds meer te horen. Zo ziet u maar dat een gebied voor sommige soorten slechts tijdelijk interessant. Dit is dan ook altijd het spanningsveld waar een beheerder mee omgaat. Welk type landschap willen we hebben? Welke soorten flora en fauna horen daarbij? En welke beheeractiviteiten moeten ondernomen worden om het gebied in deze fase te houden?
Projecten van de lange adem
Een ander groot project dat nog op stapel staat is het Park Buytenland. Dit project beslaat het agrarische gebied van Albrandswaard. De polders tussen de Vinex-woonwijken Portland-Carnisselande en de bebouwde kom van Rhoon staan in de planning om omgevormd te worden natuur- en recreatiegebied. In het deel ten noorden van de Essendijk ligt de nadruk op recreatie, terwijl in het zuidelijke deel natuur de boventoon voert. De vraag is echter wanneer de eerste schop de grond in gaat. Het is een langslepend proces dat al bijna 10 jaar geleden in gang is gezet. Het project is bedoeld als compensatie van de Tweede Maasvlakte en invulling van het programma ‘Recreatie om de Stad’. Er is veel verzet van de lokale inwoners en vooral van de agrariërs die in het gebied actief zijn. Door gebrekkige communicatie van de provincie verloopt het proces moeizaam. De provincie is nog steeds bezig om het draagvlak voor de plannen te vergroten. De Natuurvereniging is hier zijdelings bij betrokken. In eerste instantie door te reageren op inspraakmomenten, maar sinds kort ook door vertegenwoordiging in de Klankbordgroep. Door deelname aan deze Klankbordgroep probeert de Natuurvereniging de belangen van de natuur en toekomstige gebruikers te behartigen. Wij houden u op de hoogte van de ontwikkelingen. De planning voor de afronding van het project loopt tot 2022, maar loopt nu al achter op schema… Voor meer informatie over dit project kunt u terecht op: http://www.buijtenland.nl .
Aan de noordrand van het Buytenland van Rhoon stroomt de Koedood. Van oorsprong was dit een zijtak van de rivieren dat de Oude Maas met de Nieuwe Maas verbond. Het lag toen ingeklemd tussen de akkers. In de jaren zestig broedde hier nog Grote Karekiet, Geelgors en Steenuil. Soorten die al jaren geleden zijn verdwenen. Met de aanleg van de Vinex-wijken Portland en Carnisselande is ook gestart met een nieuwe inrichting van de Koedoodzone. Het heeft een recreatieve functie gekregen met fiets- en wandelpaden. Het moet ook een bijdrage leveren aan een verbetering van de natuurwaarden. De Koedood vormt onderdeel van de Blauwe Verbinding. Het streven is om de wateren van het Zuiderpark in Rotterdam via de Koedood te verbinden met het Waaltje bij Heerjansdam. Door een betere doorstroming van het gehele gebied zal de waterkwaliteit verbeteren is de gedachte. Dit biedt ook voor waterdieren en -planten kansen. Uit onderzoek van Niels Godijn (Bureau Stadsnatuur 2012) blijkt dat beschermde soorten vissen, zoals Bittervoorn en Kleine Modderkruiper, zich meer kunnen verspreiden. Beide soorten zijn al op verschillende plekken in het traject aangetroffen, maar leven nu nog in geïsoleerde populaties. Door de watergangen met elkaar in verbinding te stellen wordt nieuw leefgebied bereikbaar. Het leggen van dergelijke verbindingen past mooi in het idee van de Ecologische Hoofdstructuur. Het is jammer dat de regering daar in de loop der jaren anders over is gaan denken… Recreatie speelt ook een belangrijke rol binnen de Blauwe Verbinding. Vandaar dat er een nieuwe voetgangersbrug over de A15 is gekomen en een brede watergang onder het wegdek doorloopt. U moet straks kunnen kanoën vanuit het Zuiderpark naar Heerjansdam. Om dit mogelijk te maken diennen nog enkele aanpassingen plaats te vinden.
foto A. v. Dragt: Grootkoolwitje
Zoals heeft kunnen lezen gaat het landschap op het eiland IJsselmonde ook de komende jaren nog flink veranderen. Ik heb me hierbij beperkt tot de grotere ‘groene’ projecten. Mocht de economie weer aantrekken dan zullen de bouwplannen voor huizen en bedrijventerreinen ook wel weer uit de ijskast gehaald worden. Maar ik wil met dit verhaal juist laten zien dat er ook diverse positieve ontwikkelingen ingezet zijn. Hoewel het huidige agrarische gebruik van de projectgebieden ook zijn waarde heeft voor de natuur zal de toekomstige invulling dat niet verminderen. Integendeel. Er zal wel een verschuiving in de samenstelling van soorten te zien zijn, maar dit maakt het juist interessant om te volgen. We proberen als Natuurvereniging zoveel mogelijk deze veranderingen in beeld te brengen. Hiervoor lopen al diverse tellingen en monitoringprojecten. Meten is immers weten. Wilt u een bijdrage leveren de tellingen? Neem dan contact op met de werkgroep Planten, Vogels of Vlinders & Libellen.
