Waar broeden de Huiszwaluwen?
Sander Elzerman
Sinds 1970 is het aantal broedende Huiszwaluwen in Nederland afgenomen van 450.000 naar circa 75.000. De Huiszwaluw staat dan ook op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels. Gelukkig zijn er nog diverse plekken waar u deze leuke zwart-witte zwaluw kunt tegenkomen. Vogelbescherming Nederland en Sovon Vogelonderzoek Nederland 2018 uitgeroepen tot het Jaar van de Huiszwaluw om aandacht te vragen voor deze mooie vogel.
De ‘Delichon urbica’, oftewel Huiszwaluw, was een algemene broedvogel in Nederland. Lang geleden ontdekte de Huiszwaluw dat niet alleen rotsen, maar ook huizen, bruggen en andere menselijke bouwwerken als nestplaats kunnen dienen. Met de uitbereidingen van de steden groeide ook het aantal broedparen in Nederland. Na een hoogtepunt in de jaren ’60 en ’70 zakte de omvang van de broedpopulatie weer in. Sinds het begin van de 21ste eeuw nemen de aantallen gelukkig weer wat toe, maar ze zijn nog steeds op de helft van het niveau van de periode 1960-’70! De precieze oorzaken van deze fluctuaties zijn niet helemaal duidelijk, maar er zijn wel enkele factoren die een belangrijke rol spelen. Het aanbod van geschikte nestplaatsen, nestmateriaal en voedselaanbod zijn de belangrijkste voorbeelden. Tijdens het Jaar van de Huiszwaluw wordt hier extra onderzoek naar gedaan.
De keuze voor een bepaalde plek om een nest te bouwen beperkt het aantal mogelijkheden sterk. De nestkom wordt vaak op het noorden of oosten gericht. Het hangt onder een overstek, dakgoot of ander type rand aan het bouwwerk. Daarnaast moet de overstek nog bij voorkeur wit of licht gekleurd zijn ook. Donkere overstekken worden vaak gemeden. De Huiszwaluw is een koloniebroeder en enthousiast bouwer. Hij metselt een kommetje van klei dat verzameld wordt in de nabije omgeving van de nestplaats. Zand en klei worden in de snavel met speeksel tot bolletjes gevormd. Vervolgens plakt de zwaluw deze bolletjes aan elkaar tot er een kommetje ontstaat. Meestal wordt de bol bijna helemaal dichtgemaakt en blijft er alleen een kleine nestopening als ingang fungeren. Bovendien is niet elke huiseigenaar blij met zo’n nest vanwege de vogelpoep.
Door de toenemende bestrating in ons land wordt het echter steeds moeilijker om nestmateriaal te vinden. De derde reden van de achteruitgang van het aantal broedende Huiszwaluwen in Nederland heeft waarschijnlijk te maken met een afnemend voedselaanbod. Landbouw bestrijdingsmiddelen vormen een probleem in het open gebied, terwijl luchtvervuiling het aantal insecten in de stedelijke omgeving waarschijnlijk doen afnemen.
In onze omgeving, oftewel het eiland IJsselmonde, broedt de Huiszwaluw al sinds jaar en dag. Verspreid over het gebied komen diverse kleine kolonies voor. De grootste concentraties bevinden zich in de buitengebieden. De aantalsontwikkeling volgt een beetje de landelijke trend. Sinds eind jaren negentig worden alle kolonies jaarlijks geïnventariseerd de leden van de vogelwerkgroep van de Natuurvereniging in samenwerking met de vogelwerkgroep uit Zwijndrecht. De trend was lange negatief. De kolonies binnen de bebouwde kom gingen achteruit en zijn nu bijna verdwenen. In het buitengebied bleef het lange tijd min of meer stabiel, maar de laatste jaren zien we vooral in Albrandswaard een achteruitgang. Opvallend genoeg zien we in het oostelijke deel van het eiland IJsselmonde juist een toename. Daar lijken de Huiszwaluwen te profiteren van de nieuwbouw. Zo heeft de wijk Volgerlanden in Hendrik-Ido-Ambacht veel woningen met witte overstekken, waardoor veel nieuwe nestgelegenheid ter beschikking is gekomen. Hier is het aantal nesten in vijf jaar tijd van 27 naar 100 gestegen!
Hopelijk blijft de trend de komende jaren positief.
Ondanks dat de vogelwerkgroep van de Natuurvereniging IJsselmonde een aardig beeld heeft van het voorkomen van de soort, kunnen we nog alle informatie gebruiken. Het kan immers zo maar zijn, dat we bepaalde nestplaatsen niet kennen. Deze kans is zeker aanwezig binnen de bebouwde kom, waar soms slechts één of enkele nesten bij elkaar hangen.
Hoe kunt de Huiszwaluw herkennen? Dat is eigenlijk niet heel moeilijk. Het is een zwaluw met een zwarte bovenzijde en witte onderkant. De staart is licht gevorkt, maar heeft geen verlengde buitenste staartpennen zoals een Boerenzwaluw. In tegenstelling tot de bruinwitte Oeverzwaluw heeft de Huiszwaluw geen donkere borstband. De witte stuit is een ander goed onderscheidend kenmerk voor de Huiszwaluw in vergelijking met de Oeverzwaluw.
Op dit moment zijn de Huiszwaluwen druk bezig met het bouwen van nesten. Mocht u een Huiszwaluw-nest zien, dan horen wij dat graag. U kunt uw waarneming e-mailen naar info@natuurvereniging-ijsselmonde.nl , opsturen naar Natuurvereniging IJsselmonde, Postbus 1031, 2980 BA Ridderkerk of op een briefje afgeven bij het NME-centrum in het Reijerpark in Ridderkerk.
