Kwallen

Zeekwallen of neteldieren bestaan uit een klokvormige gewelfde bovenzijde en een holle onderzijde van geleiachtige – half doorschijnend materiaal, aan de rand voorzien van tentakels en in het midden van de onderkant een mondopening en een geslachtsorgaan. Dat is zowat alles.

Toch sta je er versteld van wat ze allemaal kunnen. Ondanks het ontbreken van hersens zijn er wel autonome zenuwfuncties zoals het samentrekken van spieren voor de voortbeweging (dat gaat als volgt; de holle kant is vol water en wordt door spiersamentrekking leeg geperst, zodat de kwal vooruit schiet en dan weer volloopt met water), zinorgaantjes op de tentakels, zoals voor lichtwaarneming, soms voor reuk en altijd voor evenwicht en voor het lanceren van de gifpijlen. De verplaatsing wordt nog vereenvoudigd door het feit dat de kwal hetzelfde soortelijk gewicht heeft als het zeewater waarin hij/zij leeft, zodat ze geen zwaartekracht behoeven te overwinnen.

Het zijn vraatzuchtige roofdieren, die met de tentakels al het langskomende voedsel richting mondopening naar binnen wuiven. Als de prooi een iets te groot formaat heeft wordt hij eerst ingespoten met gif, zodat hij verlamd wordt. Bij alle kwallen is de basisconstructie van dat gif spuiten gelijk. Dat gaat als volgt: Neem als voorbeeld een rubber handschoen, die je zojuist hebt uitgetrokken. De vingers zitten nog binnenste buiten in de handschoen. Wat doe je als je hem weer aan wil trekken? Je blaast erin, zodat de vingers weer naar buiten floepen. Dit zelfde principe past de kwal toe.

Het gif zit in een draad en deze zit weer in een blaasje. Door het blaasje te vullen met water schiet de draad als een soort harpoen naar buiten in de prooi. Ze eten b.v. haringlarven of kleine visjes, zweepdiertjes en eigenlijk alles wat langs de tentakels komt en niet te groot is. Er bestaan kwallen die een mens binnen 5 minuten kunnen doden met hun gif. Voor ons gelukkig leven ze in Australië. Als je met deze kubuskwal (zo genoemd naar zijn enigszins blikachtige vorm) in aanraking komt branden de tentakels in je huid en alle spieren worden verlamd, ook de ademhalingsspier en de hartspier. Deze kwal is toch bijzonder, want hij ziet kans terug te keren naar zijn geboorteplek om zich voort te planten.

De voortplanting bij kwallen is zowel geslachtelijk als ongeslachtelijk. De geslachtelijke voortplanting gaat gepaard met een gedaanteverwisseling. Er vormt zich een kolonie, die tezamen in of aan een gemeenschappelijke buis vast zitten. Het meest bekende van deze vorm in de Noordzee zijn het Portugees Oorlogschip en het Bezaantje (Vellela vellela). Deze kwallen kunnen voor de voortbeweging niet terugvallen op het uitstuwen van water. Zo drijft het Bezaantje aan de oppervlakte met een soort vaantje dat bovenwater uitsteekt en daarmee door de wind wordt voortbewogen.

De kolonievorm bevrucht elkaar en de afzonderlijke bevruchte kwallen laten los en leven verder als individu. Na enige tijd vormen zich in de holle zijde miljoenen zakjes met piepkleine larven, die loslaten en proberen een steen te bereiken op de bodem van de zee. Als alles goed gaat hecht hij zich vast en groeit uit tot een poliep met de opening naar boven en ook tentakels omhoog om voedsel te vangen. Aan de bovenkant vormen zich ringen die elk uitgroeien tot een kwal, die zodra deze volgroeit is, loslaat. Dit gaat maar door en door. De kleine kwalletjes zitten als hoedjes in elkaar gevouwen en steeds gaat er van boven een af en vormt zich van onderen een nieuwe ring. Dit is de ongeslachtelijke voortplanting.

De zeeanemonen, die ook vastzitten op de bodem lusten wel graag zo’n langskomend kwalletje en zelfs andere poliepen zijn er niet vies van. In de oceanen worden de kwallen wel gegeten door schildpadden en ook door mensen. Er bestaan ook vele soorten kwallen en ze gedragen zich lang niet allemaal als de kubuskwal. Het zijn heel bijzondere dieren, die het niet verdienen dat we er van griezelen.